1. Giai đoạn 1946–1954
1.1) Bối cảnh
Vào tháng tám năm 1945, khi Nhật Bản suy yếu trầm trọng trong Thế chiến thứ hai, Đảng ta đã chớp thời cơ tiến hành Cách mạng Tháng Tám, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Hòa bình diễn ra ngắn ngủi, thực dân Pháp trở lại xâm chiếm, âm mưu đô hộ nước ta lần thứ hai. Qua chín năm kháng chiến kiên cường, quân và dân ta đã đánh tan thực dân xâm lược. Trong thời kỳ này, nền kinh tế cách mạng đạt nhiều thành tựu quan trọng, không kém các thắng lợi quân sự. [1]
1.2) Chủ trương
Sau khi cách mạng giành thắng lợi, nền kinh tế nước ta còn lạc hậu và bị chiến tranh tàn phá, nên việc áp dụng cách mạng chuyên chính vô sản và nền kinh tế kế hoạch quốc dân ngay là không phù hợp. Do đó, Chính quyền cách mạng chủ trương:
-Về mặt trận chính trị, là Mặt trận Chuyên chính dân chủ nhân dân, nghĩa là mọi tầng lớp và giai cấp đoàn kết chống giặc ngoại xâm.
-Về mặt trận kinh tế, là nền kinh tế đa thành phần có tính tự cung tự cấp thời chiến, nghĩa là cho phép tồn tại nhiều mô hình kinh tế cùng hoạt động. [2]
1.3) Các thành phần kinh tế
-Kinh tế phong kiến: địa chủ bóc lột địa tô.
-Kinh tế quốc doanh: tư liệu sản xuất thuộc sở hữu chung của Nhà nước và nhân dân.
-Hợp tác xã cung cấp/tiêu thụ: đóng góp vốn mua bán hàng hóa.
-Kinh tế cá nhân: tự cung tự cấp, ít buôn bán.
-Kinh tế tư bản tư nhân: tư sản bóc lột thặng dư công nhân.
-Kinh tế tư bản nhà nước: nhà nước và tư sản cùng góp vốn kinh doanh. [3]
1.4) Chính sách xây dựng kinh tế
A. Sản Xuất Và Trao Đổi:
*Thứ nhất, công – tư đều lợi.
*Thứ hai, chủ – thợ đều lợi.
*Công – nông giúp nhau.
*Buôn bán hàng hóa ra ngoài. [4]
B. Phá hoại kinh tế địch
Nghĩa là thực hiện chiến tranh du kích tiêu hao, đánh phá cơ sở vận tải của địch để gây hư hại hao mòn chờ địch. Với mục đích không để chúng “lấy chiến tranh nuôi chiến tranh”. [5]
C. Khắc phục nạn đói
Các phong trào tiết kiệm của cải và thi đua lao động học tập được tổ chức để cải thiện đời sống và ý thức của nhân dân ta lúc đó. [6]
1.5) Sự kiện đáng lưu ý
Cuối giai đoạn kháng chiến chống Pháp, Cải Cách Ruộng Đất được tổ chức để phân phối lại ruộng đất và tái cơ cấu sản xuất.
1.6) Kết quả
Tổng sản lượng nông nghiệp tại các vùng tự do đã giải phóng qua ba mốc thời gian:
*Năm 1946: 1.550.000 tấn. Là giai đoạn mới độc lập, Thực dân Pháp trở lại xâm lược Việt Nam.
*Năm 1950: 2.414.830 tấn. Là giai đoạn sau thắng lợi Đông Khê, quân ta được viện trợ và dần đẩy lùi quân Pháp, giành thế chủ động.
*Năm 1953: 2.757.000 tấn. Là giai đoạn tiến công các vị trí để làm tiền đề cho thắng lợi Điện Biên Phủ. [7]
Qua đó, ta nhận xét chung rằng sản xuất nông nghiệp tăng rõ rệt chỉ trong vòng 8 năm, vượt tổng nền sản xuất Đông Dương thời còn thuộc Pháp. [8]
2. Giai đoạn 1955–1975
2.1) Bối cảnh
Sau chín năm kháng chiến, Hiệp định Giơ-ne-vơ vào 20/7/1954 quy định tạm thời phân ra hai vùng tập kết quân sự để thực hiện tổng tuyển cử thống nhất toàn quốc dự kiến vào năm 1956. Tuy nhiên, bọn thực dân và đế quốc tráo trở không tuân thủ mà lại lương lẹo lách luật, thực hiện cuộc trưng cầu dân ý giả dối, đã khiến cho đất nước này bị giày xéo chia cắt suốt hai mươi năm. [9]
2.2) Chủ trương
Sau khi kí kết, Đảng ta xác định:
-Củng cố chế độ chuyên chính dân chủ nhân dân, xây dựng kinh tế kế hoạch quốc dân.
-Đấu tranh chính trị thống nhất đất nước bằng tổng tuyển cử tự do, đề phòng âm mưu Đế quốc Mĩ phá hoại tổng tuyển cử. [10]
Tuy nhiên, sau khi xé bỏ Hiệp ước và có hành động khiêu khích, ta có thể xác định rằng:
-Xây dựng miền bắc hậu phương tiến lên chủ nghĩa xã hội, chi viện cho nhân dân miền nam chống Mĩ-Ngụy. [11]
2.3) Thành phần kinh tế
Các thành phần kinh tế được định hướng xây dựng bao gồm bao gồm:
-Kinh tế nhà nước
-Kinh tế tập thể
-Kinh tế hợp tác xã
-Kinh tế công – tư hợp doanh. [12]
Đối với các thành phần kinh tế cần phải được cải tạo xã hội chủ nghĩa:
-Công-thương nghiệp tư bản chủ nghĩa
-Kinh tế cá thể/sản xuất nhỏ. [13]
2.4) Chính sách xây dựng kinh tế
Cải tạo toàn bộ tàn dư của nền chế độ kinh tế cũ đi lên nền kinh tế đi lên xã hội chủ nghĩa.
Tiến hành đặt nền móng công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa. Cơ giới hóa nông nghiệp hiện đại để phục vụ chi viện cho miền Nam.
2.5) Sự kiện đáng chú ý
Trong giai đoạn này, các kế hoạch 3 năm (1958–1960) và kế hoạch 5 năm (1961–1965) được thực hiện. Tuy nhiên, lại bị gián đoạn do chiến tranh đánh bom phá hoại của bọn Đế quốc Mĩ. [14]
2.6. Kết quả
Năm 1955–1960: xây dựng 97 nhà máy, sản lượng lương thực 4,5 triệu tấn.
Năm 1961–1965: công nghiệp đóng góp 93,1% tổng ngân sách, tăng trưởng 13,6%; nông nghiệp tăng trưởng 4,1%, sản lượng lương thực 5,8 triệu tấn.
Năm 1965–1975: xây dựng 1.200 nhà máy, sản lượng lương thực 5,5 triệu tấn; 88,8% hộ tham gia Hợp tác xã [15]
3. Giai đoạn 1976–1986
3.1) Bối cảnh
Sau thống nhất đất nước, miền Bắc đã xây dựng nền kinh tế xã hội chủ nghĩa cơ bản, trong khi miền Nam còn tồn tại nhiều thành phần kinh tế phi xã hội chủ nghĩa. Ngoài ra, phong trào xã hội chủ nghĩa rạn nứt gây ra khó khăn cho công cuộc xây dựng Chủ nghĩa Xã hội ở nước ta, như đám tập đoàn phản động Đặng Tiểu Bình và bè phái diệt chủng của tên Pol Pot.
3.2) Chủ trương
Đại hội IV (1976): “Nắm vững chuyên chính vô sản, đẩy mạnh công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa, xây dựng nền sản xuất lớn xã hội chủ nghĩa, văn hóa và con người mới xã hội chủ nghĩa” [16]
3.3) Thành phần kinh tế
Sau giải phóng, thành phần kinh tế có khác nhau rõ rệt:
*Ở Miền Bắc bao gồm:
-Kinh tế Nhà nước
-Kinh tế tập thể-hợp tác xã
-Kinh tế công – tư hợp doanh. [17]
*Ở Miền Nam thì còn kinh tế tư bản tư nhân, công thương nghiệp tư bản chủ nghĩa, kinh tế cá thể sản xuất nhỏ, cũng như thương gia ngoại quốc đầu cơ kinh tế cần phải được cải tạo. [18]
3.4) Chính sách
Đó là cải tạo tàn dư từ chế độ kinh tế tư hữu còn tại miền nam, để tiến lên công nghiệp hoá xã hội chủ nghĩa bằng bệ đỡ từ nông nghiệp cơ giới và công nghiệp nhẹ hiện đại.
3.5) Sự kiện đáng chú ý
Các kế hoạch 5 năm được thực hiện: 1976–1980, 1981–1985. [19]
3.6) Kết quả
Ban đầu, tất cả đều cùng mục tiêu xây dựng kinh tế kế hoạch quốc dân. Tuy nhiên vì cấm vận bao vây kinh tế, chiến tranh quấy phá khắp nơi. Nên kinh tế thay vì là kinh tế kế hoạch quốc dân thì phải khẩn trương áp dụng kinh tế bao cấp, nghĩa là kinh tế tự cung tự cấp được nhà nước kiểm soát toàn phần trọng thời kì kinh tế khủng hoảng. Cũng chính vì thế, nên xuất hiện nhiều tiêu cực trong thời kì này, ta có thể phân tích:
A.Những Vấn Đề Còn Tồn Đọng
*Về phần sai lầm khách quan: Đó là sự phân rã trong phong trào cộng sản quốc tế, sự bao vây cấm vận và chiến tranh. [20]
*Về phần sai lầm chủ quan: Các chính sách “đánh tư sản” lần 1 vào năm 1975 và lần 2 vào năm 1978 đặt ra mục tiêu cải tạo và năng suất quá nóng vội và chủ quan gây ra khủng hoảng kinh tế lớn cho miền nam; Về hợp tác xã nông nghiệp, thay vì chia ruộng hoặc công hữu thì ruộng đất và máy cày lại do nhà nước quản lí, xong tình trạng quan liêu cũng sinh ra thêm vấn đề là người nông dân không được trả lương tương xứng với mình. Nhìn chung, đây là hệ quả của việc ảnh hưởng từ tư duy quản lí kinh tế của Bơ-réc-nhép đã lún sâu vào lí luận kinh tế Mác-xít thời điểm đó thay vì vận dụng linh hoạt và học tập những kinh nghiệm chỉ đạo kinh tế thời Xtalin. [21]
B.Thắng lợi
*Về mặt trận cải tạo kinh tế: cải tạo được đa số các cơ sở công thương nghiệp tư bản chủ nghĩa, nhiều ngành cá thể sản xuất nhỏ chuyển sang sản xuất chung. Quốc hữu hoá tài sản của công thương nghiệp tư bản mại bản, là thành công chiến lược giúp nền sản xuất gia dụng đất nước không phụ thuộc nước ngoài.
*Về vận tải và sản xuất: Thành công khôi phục cơ sản vận tải, sản lượng công nghiệp ta được biết đạt giá trị 101,3 tỉ đồng, sản lượng nông nghiệp 13–16 triệu tấn. [22]
4. Giai đoạn 1986–2006
4.1) Bối cảnh
Đại hội VI (1986) diễn ra trong bối cảnh Việt Nam vẫn còn hứng chịu nặng nề từ hậu quả của cấm vận kinh tế. Song, tình hình quốc tế cũng dần ổn định hơn khi Việt Nam hoàn thành việc rút quân khỏi Campuchia năm 1989 và lần lượt bình thường hóa quan hệ Trung Quốc năm 1991, Mỹ năm 1995.
4.2) Chủ trương
Ngay sau giải phóng, ý tưởng về Đổi mới ban đầu là do Tổng Bí Thư Lê Duẩn soạn luận cương, tuy nhiên bị Quốc hội khước từ nên ý tưởng của ông mãi chỉ nằm lại ở trên giấy. Mặc dù trong một số kì họp, ý tưởng về Đổi mới vẫn được nhắc vẫn chưa lần nào được đưa vào chính thức. Cho đến tận sau này, đồng chí Trường Chinh đã viết các bài viết lên ý tưởng cụ thể về Đổi mới. Và nó đã được Tổng bí thư Nguyễn Văn Linh thực hiện. Chính sách Đổi Mới được Đại hội VI Đảng Cộng sản Việt Nam thông qua, là mô hình chiến lược tạm thời nhằm phục hồi kinh tế và phát triển lực lượng sản xuất thông qua cơ chế kinh tế nhiều thành phần. Cho phép tồn tại và phát triển kinh tế tư nhân và doanh nghiệp FDI trong sự quản lý định hướng của Nhà nước. Mục đích cuối cùng là tích lũy để vọt về chất, nghĩa là đạt đủ điều kiện vật chất để làm đà xây dựng chủ nghĩa xã hội. [23]
4.3) Thành phần kinh tế
Các thành phần chính từ thời kỳ Đổi Mới:
*Kinh tế nhà nước: trọng tâm điều tiết nền kinh tế, chiếm 30–35%.
*Kinh tế tập thể: vai trò hỗ trợ và tự quản, chiếm 5–10%.
*Kinh tế tư nhân: chiếm 40–45%, phát triển trong giai đoạn tư bản chủ nghĩa tạm thời.
*Kinh tế FDI (vốn nước ngoài): chủ yếu trong công nghiệp chế biến, chiếm 20–25%. [24]
4.4) Chính sách xây dựng kinh tế
Thứ nhất, nền kinh tế phải có sự điều tiết của nhà nước để đảm bảo định hướng xã hội chủ nghĩa.
Thứ hai, hỗ trợ kinh tế tư nhân phát triển trong phạm vi hợp lý, phải đề phòng nguy cơ đầu cơ thao túng kinh tế.
Thứ ba, hỗ trợ kinh tế tập thể như hợp tác xã hay các tổ sản xuất chung làm nền tảng cho kinh tế quốc dân kế hoạch mai sau.
Thứ tư, cần phải có khung pháp chế chặt chẽ về quản lí kinh tế, trong đó có:
-Luật doanh nghiệp nhà nước (1995, 2003, 2014, 2020)
-Luật hợp tác xã (1996, 2003, 2012, 2020)
-Luật doanh nghiệp tư nhân (1990, 1999, 2005, 2020)
-Luật FDI (1987, 1996, 2005, 2014, 2020)
-Luật lao động (1994, 2002, 2012, 2019)
-Luật công đoàn (1990, 2006, 2012, 2019).
Thứ năm, chính sách nông nghiệp khoán hộ được áp dụng, có nghĩa là chính quyền sẽ giao cho mỗi hộ nông dân được cấp phép quyền sở hữu một thửa ruộng và sử dụng công cụ lao động nhà nước giao cho để làm, sau khi hoàn thành nhiệm vụ thì sẽ được nhà nước trả công. [25]
4.5) Một số sự kiện đáng chú ý
*Năm 1995 tiến hành thử nghiệm và đến năm 2016 chính thức tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước; Và Việt Nam gia nhập ASEAN.
*Năm 2007, Việt Nam gia nhập WTO.
*Năm 2010, Việt Nam hưởng ứng triển khai chương trình chuyển đổi số và năng lượng xanh.
4.6) Kết quả
A.Những Hạn chế:
-Chưa có cơ sở pháp lí chặt chẽ để chống chủ nghĩa tư bản thân hữu, lạm quyền và quan liêu kinh tế giữa Bộ máy chính quyền với doanh nghiệp.
-Cần tiếp tục tái cấu trúc Quốc Doanh và phát triển kinh tế tập thể để cạnh tranh với doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp tư nhân có vốn đầu tư nước ngoài (FDI). Để cuối cùng là hướng tới xã hội hóa tư liệu sản xuất.
B.Thành tựu:
-Cơ sở lý luận thực tiễn về quy luật khách quan của kinh tế được quán triệt, điều này là một lợi thế trên tiến trình xây dựng nền tảng cho quá độ xã hội chủ nghĩa.
-Kinh tế phục hồi hoàn toàn, trình độ sản xuất tăng cao, các ngành đầu tàu vẫn tự chủ. Đây sẽ là nền tảng cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội.
5. Kết luận
Trên tiến trình xây dựng chủ nghĩa xã hội, Việt Nam đã trải qua nhiều gian nan, nhưng nhờ nắm vững chủ nghĩa Mác – Lênin và vận dụng linh hoạt các chính sách kinh tế, đất nước đã đạt được những thành tựu quan trọng về khôi phục và phát triển sản xuất, từng bước hiện đại hóa kinh tế và xã hội.
____________
Chú Thích Dẫn Chứng.
[1]: Bài Viết Của Báo Thanh Niên: https://thanhnien.hochiminhcity.gov.vn/cach-mang-thang-tam-nam-1945-su-kien-vi-dai-trong-lich-su-dan-toc-viet-nam/
[2]: Thường Thức Chính Trị - Hồ Chí Minh: https://www.dongtien.site/2025/04/thuong-thuc-chinh-tri-ho-chi-minh_13.html?m=1
[3]: Thường Thức Chính Trị - Hồ Chí Minh: https://www.dongtien.site/2025/04/thuong-thuc-chinh-tri-ho-chi-minh_13.html?m=1
[4]: https://www.dongtien.site/2025/04/thuong-thuc-chinh-tri-ho-chi-minh_13.html?m=1
[5]: https://www.quanlynhanuoc.vn/2024/01/23/mat-tran-pha-kinh-te-dich-trong-cuoc-khang-chien-toan-quoc-chong-thuc-dan-phap-1946-1954-y-nghia-lich-su-va-gia-tri-hien-thuc/
[6]: Đại Cương Lịch Sử Tập 3, trang 29 - 31.
[7]: Đại Cương Lịch Sử Tập 3, trang 62 - 66, trang 97 - 101.
[8]: https://nhandan.vn/nan-doi-nam-1945-va-su-that-lich-su-tiep-theo-va-het-post281930.html
[9]: https://baodongnai.com.vn/phapluat/202107/ai-pha-hoai-hoa-binh-ai-gay-chien-tranh-3068266/
[10]: Hội Nghị Trung Ương Đảng Lần Thứ 8 năm 1956: https://tulieuvankien.dangcongsan.vn/van-kien-tu-lieu-ve-dang/hoi-nghi-bch-trung-uong/khoa-ii/nghi-quyet-hoi-nghi-trung-uong-thang-9-nam-1956-ve-ke-hoach-chuan-bi-dai-hoi-dang-lan-thu-iii-790
[11]: Nghị quyết Hội nghị Trung ương cục lần III năm 1965
[12],[13]: Các tư liệu văn kiện Đảng từ 1954 đến 1976
[14]: https://www.qdnd.vn/vung-buoc-duoi-quan-ky-quyet-thang/lich-su-quan-doi-nhan-dan-viet-nam/quan-va-dan-mien-bac-danh-thang-chien-tranh-pha-hoai-lan-thu-nhat-cua-de-quoc-my-1965-1968-801443
[15]: https://vanban.chinhphu.vn/giai-doan-1955-1975-xay-dung-cnxh-va-dau-tranh-thong-nhat-dat-nuoc/2-hoan-thanh-cai-tao-xa-hoi-chu-nghia-buoc-dau-phat-trien-kinh-te-va-van-hoa-dua-mien-bac-vao-th-10001575
[16]: Tư liệu văn kiện Đại Hội Đảng lần thứ 9
[17],[18]: Các tư liệu văn kiện Đảng từ 1975 đến 1986.
[19]:https://tulieuvankien.dangcongsan.vn/ban-chap-hanh-trung-uong-dang/dai-hoi-dang/lan-thu-iv/bao-cao-phuong-huong-nhiem-vu-va-muc-tieu-chu-yeu-cua-ke-hoach-5-nam-1976-1980-1511 ; https://tulieuvankien.dangcongsan.vn/ban-chap-hanh-trung-uong-dang/dai-hoi-dang/lan-thu-v/phuong-huong-nhiem-vu-va-nhung-muc-tieu-chu-yeu-ve-kinh-te-va-xa-hoi-trong-5-nam-1981-1985-va-nhung-nam-1503
[20]: https://vjol.info.vn/index.php/sphcm/article/view/90433
[21]: https://www.chungta.com/nd/tac-pham-hoc-thuat/dang_phong_tu_duy_kinh_te_bao_cap_pha_rao.html
[22]: https://tapchinganhang.gov.vn/diem-nhan-kinh-te-viet-nam-tu-sau-cach-mang-thang-tam-nam-1945-den-nay-3117.html ; https://tapchicongthuong.vn/1976-1985--san-xuat-cong-nghiep-chia-thanh-2-giai-doan-ro-ret-110961.htm
[23]: Văn Kiện Đại Hội Đảng Lần Thứ 6.
[24]: https://thuvienphapluat.vn/hoi-dap-phap-luat/839E13E-hd-hien-nay-viet-nam-co-bao-nhieu-thanh-phan-kinh-te.html
[25]: https://vov.vn/kinh-te/tu-khoan-ho-den-nhung-doi-moi-trong-nong-nghiep-1003168.vov
Ngoài ra, các quý đọc giả nên ghé qua bài viết của blog “Lịch Sử Liên Xô: Huyền Thoại Và
Sự Thật” có tên là “Một vài nét về công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta” (https://cccplenin.blogspot.com/p/mot-vai-net-ve-cong-cuoc-xay-dung-chu.html?m=1) như một nguồn tổng hợp tham khảo bổ ích!
0 Reviews:
Đăng nhận xét